Ու՞մ կասեիր «մի՛ լքիր ինձ»… Յուրաքանչյուրս յուրովի կարող ենք պատասխանել այս հարցին: Իրենց տարբերակներն ունեն նաև Փոքր թատրոնի Ne me quitte pas/Մի լքիր ինձ/ ներկայացման հերոսները: Լինելով առաջին ներառական պարային ներկայացումըՀայաստանում` այն կամուրջ է ստեղծում մարդու և արվեստի միջև` անկախ նրա ֆիզիկական հնարավորություններից: Այստեղմիմյանց են հանդիպում մարդկային արժեքները, մանկության հիշողությունները, կորուստներն ու դավաճանությունը, կարոտն ուկապվածությունը, անմնացորդ սերն ու պարը, պար, որը չունի սահմաններ: Ներկայացման ծննդյան և առաջին քայլերի մասին զրուցելենք մտահղացման հեղինակ և բեմադրող, Փոքր թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Վահան Բադալյանի հետ:
–Ինչպե՞ս ծնվեց Ne me quitte pas-ն:
Այս նախագիծը մենք սկսել ենք չորս տարի առաջ բրիտանական Candoco /Կանդուկո/ ներառական պարային խմբի հետ համատեղ, որըբավականաչափ հայտնի է աշխարհով մեկ: Ծրագրին աջակցել է Հայաստանում Բրիտանական խորհուրդը: Խումբը ստեղծվել է բավական երկար պրոցես անցնելով: Մոտ ութսուն մասնակից ենք ունեցել՝ և՛ հաշմանդամություն ունեցող, և՛պրոֆեսիոնալ պարողներ: Վարպետության դասեր են եղել: Բոլոր նախապատրաստական աշխատանքներից հետո ընտրեցինքհաշմանդամություն ունեցող այն չորսին և պրոֆեսիոնալ պարողներից այն վեց հոգուն, որոնք այժմ ընդգրկված են այդ խմբի մեջ: Ne me quitte pas-ն մեր առաջին ներկայացումն էր այդ խմբի հետ:
–Ի՞նչ կասեք երգի և հերոսների ընտրության մասին: Ներկայացման գաղափարը ծնվեց արդեն այն հերոսներից, որոնց մենք ունեինք խմբում: Այս երգը շատ էի սիրում և այսպիսիներկայացում անելու գաղափար ունեի շատ վաղուց: Երգն ինքնին հարուստ ստեղծագործություն է և այնքան շատմեկնաբանություններ ունի՝ տարբեր լեզուներով և տարբեր ոճերում, որ ինձ շատ էր գրավում, ուստի սկսեցինք հենց դրա վրաաշխատել: Իմ հիմնական նպատակն էր այդ փոքրիկ պարային պատմություններն ստեղծելու միջոցով կենտրոնանալ յուրաքանչյուրիէմոցիաների, անձնական պատմությունների վրա: Իսկ հարցազրույցները արեցինք պրեմիերայից ընդամենը երկու շաբաթ առաջ,որպեսզի ոչ մի նախապատրաստական բան չլինի և անկեղծ ստացվի: Գաղափարն այն էր, որ շատ հաճախ մենք մոռանում ենք այդպարզ հարցերը ինքներս մեզ տալ՝ ի՞նչ է ինձ համար սերը, ու՞մ կասեի «մի՛ լքիր ինձ», ի՞նչ հիշողություններ ունեմ մանկությունից:Դրանք մեզ թվում են ինչ-որ պրիմիտիվ հարցեր, որոնց շուրջ մենք չենք խոսում՝ մոռանալով, որ շատ հաճախ այդ հարցերիպատասխանները դժվարությամբ ենք տալիս: Ներակայացումը առիթ դարձավ, որպեսզի և՛ հերոսները մեկ անգամ ևս պատասխանենայդ հարցերին, և՛ հանդիսատեսը ինքն իրեն հարցեր հղի՝ կապված առաջին սիրո, առաջին հաջողության կամ ոչ այնքան հաջողությանկամ մերժված լինելու հետ: Հերոսները վարպետության դասերի ընթացքում են ընտրվել: Շատ մասնակիցներ կային, սակայն շատերը թերահավատորեն էինմոտենում իրենց հնարավորություններին կամ ապագայի նկատմամբ այդքան էլ ինքնավստահ չէին: Ես ընտրեցի այն մարդկանց, ումմեջ տեսա իսկապես ցանկություն և հետաքրքրություն՝ զբաղվելու պարով: Ես հավատացի, որ ընտրված այս չորս մասնակիցներըկկարողանան անել դա, ու արդեն երեք-չորս տարի է՝ մեծ հաջողությամբ լավ արդյունքներ ենք գրանցում:
–Արդյո՞ք եղել են դժվարություններ նախապատրաստական աշխատանքների ընթացքում, և ինչպե՞ս եք դրանքհաղթահարել: Անշուշտ, շատ դժվարություններ են եղել, բայց միանշանակ կարող եմ ասել, որ ոչ մի դժվարություն խոչընդոտ չի եղել ինձ համար:Ինձ՝ որպես ռեժիսորի, առաջին հերթին հետաքրքիր էր այդ նոր աշխարհը: Դա նոր մտածողություն էր, նոր մարդու մարմին, նորհնարավորություններ: Ուստի ես բոլոր դժվարությունները կամ խոչընդոտները որպես հնարավորություն էի ընկալում և փորձումդրանց միջոցով շատ բաներ բացահայտել:
–Ինչպիսի՞ն է հերոսների կյանքը ներկայացումից առաջ և հիմա: Դա մի առանձին գրքի կամ ֆիլմի թեմա է, քանի որ անհավանական փոփոխություններ են տեղի ունեցել մեր մասնակիցներիկյանքում: Մեր Անուշը, որ հեծանիվի վրա է, ամեն օր Հոկտեմբերյան քաղաքից է գալիս փորձի: Սկզբում նա ընդհանրապես չէրխոսում, նույնիսկ երբ հարցեր էի տալիս, վախենում էր պատասխանել: Մինչև նախագծի սկսելը երբեք չէր եղել թատրոնում, չգիտեր՝թատրոնն ինչ է: Սակայն հիշում եմ նրա աչքերում եղած մեծ ցանկությունը դեռ առաջին օրերին: Հիմա արդեն և՛ շփման իմաստով մեծընկերական շրջապատ ունի, և՛ կյանքի մեջ է շատ ինտեգրվել: Այս ներակայացման շնորհիվ գրեթե բոլոր մասնակիցները առաջինանգամ հնարավորություն ունեցան ինքնաթիռ նստելու, ճանապարհորդելու, ռեստորաններ գնալու: Ես պարզ բաներ եմ ասում, բայց,ցավոք սրտի, մեր երկրում հաշմանդամություն ունեցող մարդիկ իսկապես շատ քիչ են ինտեգրված հասարակության մեջ:Մշակութային կյանքի մասին ընդհանրապես չեմ խոսում, որովհետև պատճառները շատ են. հնարավորություններն ու կառույցներըքիչ են, շենքերը ընդհանրապես ադապտացված չեն և հասանելի չեն հաշմանդամների համար: Կարող եմ ասել, որ այսօր ոչ միմշակութային օջախ անվասայլակով մարդուն հնարավորություն չի տալիս մասնակցել որևէ միջոցառման կամ ներկա գտնվելներկայացմանը:
–Ի՞նչն եք առավել կարևորում արվեստում. պրոֆեսիոնալի՞զմը, թե՞ ներքին հոգեվիճակը հանդիսատեսին փոխանցելուկարողությունը: Երկուսն էլ: Պրոֆեսիոնալիզմն ինձ համար շատ կարևոր է, և մեր խմբի առաջնային նպատակը պրոֆեսիոնալ մակարդակի հասնելն է:Բայց էլ ավելի կարևոր է ներքին աշխարհը ճիշտ ներկայացնելը, հասանելի դարձնելը: Ինձ համար դրանք միմյանց կապված են,որովհետև շատ հաճախ դու կարող ես պրոֆեսիոնալիզմի բացակայության պատճառով չկարողանալ տեղ հասցնել այն, ինչ ունես ևհակառակը՝ լինես շատ պրոֆեսիոնալ, բայց այդ էմոցիաները չլինեն անկեղծ: Դրանք իրար հետ զուգահեռ են ընթանում, ու իմնպատակը Հայաստանում իսկապես պրոֆեսիոնալներ ստեղծելն է այս ասպարեզում: Կարելի է ասել՝ արդեն այդ ճանապարհին ենք:Սա սիրողական խումբ չէ: Ես գիտեմ, որ Հայաստանում շատ կան արվեստով և մշակութային այլ գործունեությամբ զբաղվողկազմակերպություններ, որտեղ կան հաշմանդամություն ունեցող մարդիկ, բայց դա երբեմն կրում է մեկանգամյա բնույթ կամ ինչ-որմի նախագծի համար հավաքվում են, հետո բոլորն իրար ջերմ ցտեսություն են ասում և հեռանում՝ վերադառնալով իրենց կյանք: Իսկմեր մասնակիցները, ինչպես աշխատանքի դեպքում է, շաբաթական երեք անգամ ունենում են փորձեր: Նրանք անընդհատ պրոցեսիմեջ են, ինչպես պրոֆեսիոնալ պարողները և դերասանները: Տա՛ Աստված՝ այս նախագիծը երկար կյանք ունենա, որովհետև երբմարդուն նվիրում ես որևէ հնարավորություն, հետո պարտավորված ես այն մինչև վերջ տանելու, մինչև այն կետը, երբ ինքն արդենինքնուրույն դառնա բոլոր հարցերում: Օրինակ՝ երբ մեր պարողներից մեկը որոշի իր խումբը բացել կամ ինքը դառնա խորեոգրաֆ ևայլն:
-Եղե՞լ են արդյոք հետաքրքիր դեպքեր՝ կապված ներկայացման կամ հերոսների հետ: Փորձերի ժամանակ շատ դեպքեր են եղել՝ սկսած նրանից, որ մեր Մանուկը քայլելու դժվարություններ ունենալու պատճառովառաջին օրը չէր կարողանում հաղթահարել տասնհինգ սանտիմետրանոց պատնեշը ու բարձրանալ բեմ: Նա շատ վախվորած էր,ամեն բարձր աղմուկից կամ հանկարծակի ձայնից միշտ ինչ-որ ռեակցիա էր տալիս, նույնիսկ ընկնում էր, հիմա այդ ամենն անցել է:Այդպիսի պատմությունները շատ են՝ սկսած ճանապարհորդություններից մինչև նոր վայրեր, նոր զգացողություններ, նոր մարդիկթատրոնում, ներկայացումից հետո հոտնկայս ծափահարություններ:
-Ինչպիսի՞ արձագանքներ եք ստացել ներկայացման վերաբերյալ: Արձագանքները շատ լավն են: Հայաստանում մենք պարբերաբար՝ ամիսը մեկ-երկու անգամ խաղում ենք այս ներկայացումը: Եվ ոչմիայն սա: Օրինակ՝ մեր ներառական պարային խմբից երկու հոգի ներգրավված են Shakespeare /Շեքսպիր/ ներկայացման մեջ: Սադրական փորձառություն է թե՛ մասնակիցների, թե՛ հանդիսատեսի համար, ովքեր շատ հաճախ վախվորած են այս հարցերում:Նույնիսկ ընկերներս էին ասում՝ «չէ, ես շատ էմոցիոնալ եմ», «ես չեմ կարող գալ, տեսնել ներակայացումը», «ես հաստատ շատկազդվեմ»: Սակայն ներկայացումը դիտելուց հետո հանդիսատեսը լցվում է և՛ ծիծաղով, և՛ արցունքներով: Մարդիկ միշտլիցքավորված են դուրս գալիս ներկայացումից: Իմ խնդիրներից մեկն էր երբևէ խղճահարության զգացում չառաջացնել հանդիսատեսիմոտ:
-Կարո՞ղ եք ասել, որ Ne me quitte pas-ն ծառայում է իր առաքելությանը: Միանշանակ: Երեք տարի խաղում ենք, և փոփոխություններ են եղել և՛ մեր պարողների կյանքում, և՛ մեր հանդիսատեսի մոտ, և՛սոցիալական իմաստով են շատ հարցեր բարձրացել այս ներկայացումից հետո: Օրինակ՝ շատ հաճախ դժվար է որևէ պաշտոնյայիբացատրել խնդրի կարևորությունը, բայց երբ նա մեկ անգամ տեսնում է ներկայացումը և ապրումներ ունենում, և իրավասու է, նաավելի արագ է այդ հարցը լուծում: Արվեստն ունի այդ ուժը: Ինձ նաև դուր է գալիս, որ մեր մասնակիցները նույն տեղում կանգնած չենմնում: Նրանք անընդհատ ինքնազարգացման ճանապարհի վրա են: Ցավոք հաշմանդամություն ունեցող մարդիկ թաքնված են իրենց տներում: Մենք երբեք ոչ ոքի չենք տեսնում փողոցում, դպրոցում,տրանսպորտում, թատրոնում, ու այս հարցի լուծմանն ուղղված ցանկացած միջոցառում կարևորագույն նշանակություն ունի: Մենքբոլորս պիտի հասկանանք, որ ի վերջո բոլոր մարդիկ հավասար են և ունեն հասարակական տրանսպորտից, մշակութային կյանքից ևայլնից օգտվելու հավասար իրավունքներ: Բրիտանական խորհուրդը իսկապես մեծ գործ արեց՝ այդ սովորույթը Մեծ Բրիտանիայիցբերելով Հայաստան և դառնալով այն խթանը, որից սկսվեց այս շարժումն այստեղ: Երբ մեր խմբով եղանք Լոնդոնում,հաշմանդամություն ունեցող մարդու համար հասանելի պայմանները անհամեմատելի էին: Ուղղակի երազ է ունենալ այդքանադապտացված քաղաք, ադապտացված մշակութային կյանք, փառատոններ, որտեղ ներկայանում, գրում, պարում և խաղում ենհաշմանդամություն ունեցող մարդիկ: Մեզ մոտ դրանք մեծ խնդիրներ են, սակայն ես ուրախ եմ, որ, թեկուզ և փոքր քայլերով ամեն ինչփոխվում է դեպի լավը:
Հռիփսիմե Հայրապետյան, 3-րդ կուրս
Comentários